Jeśli kiedykolwiek zastanawialiście się czy moglibyście zostać rodziną zastępczą, teraz macie szansę to sprawdzić. Oczywiście rola rodzica zastępczego nie jest łatwa; może być za to satysfakcjonująca. Nie mniej trzeba spełnić szereg warunków, aby móc podjąć się tej tak wymagającej i odpowiedzialnej roli.
Zanim jednak przejdziemy do podstawowych wymagań stawianym kandydatom na rodziców zastępczych, warto omówić jakie rodzaje rodzinnej opieki zastępczej wyróżnia polskie prawo. Ich typ różnicuje bowiem nie tylko wymagania wobec rodziców zastępczych, ale też czas opieki nad dziećmi, ich liczebność czy wysokość pomocy finansowej oferowanej przez państwo.
Jakie są rodzaje rodzinnych form opieki zastępczej?
Obecnie wyróżnia się:
1. Rodziny zastępcze spokrewnione – rodziny tworzone przez wstępnych dziecka, czyli dziadków, pradziadków lub rodzeństwo.
2. Rodziny zastępcze niezawodowe – rodziny prowadzone przez osoby nie będące wstępnymi dziecka; mogą być to osoby całkowicie niespokrewnione z dzieckiem lub te o dalszym stopniu pokrewieństwa, np. wujostwo itp.
3. Rodziny zastępcze zawodowe w tym:
specjalistyczne – rodziny, w których opiekunowie posiadają dodatkowe szkolenia; tworzy się je dla dzieci z różnymi dysfunkcjami lub problemami zdrowotnymi, wymagające specjalnej opieki lub terapii i są to: dzieci z orzeczeniem niepełnosprawności, dzieci z orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, małoletnie matki z dziećmi oraz dzieci tzw. niedostosowane społecznie, wobec których toczy się postępowanie na podstawie ustawy z dnia 26.10.1982 r. Zastrzega się, aby w takiej rodzinie dzieci niepełnosprawne nie były łączone z dziećmi niedostosowanymi społecznie. Rodziny specjalistyczne zajmują się maksymalnie 3 dzieci w tym samym czasie.
pełniąca funkcję pogotowia opiekuńczego – prowadzący pogotowie mają obowiązek przyjąć dziecko poniżej 10 roku życia, które w trybie interwencyjnym zostało pozbawione opieki rodziny. Odmowa przyjęcia dziecka jest możliwa, gdy w pogotowiu przebywa już maksymalna ilość podopiecznych, czyli 3 w jednym czasie. Dzieci kierowane są tu na okres 4-8 miesięcy lub do zakończenia postępowania sądowego w sprawie powrotu dziecka do rodziny, adopcji lub przejścia pod opiekę innej rodziny zastępczej.
4. Rodzinne domy dziecka – zajmują się maksymalnie 8 dzieci jednocześnie. Podopieczni mogą przebywać tutaj do 18 roku życia, a w przypadku kontynuowania nauki oraz za zgodą opiekunów – do 25 roku życia.
W szczególnych przypadkach, zarówno w rodzinach zastępczych zawodowych jak i rodzinnych domach dziecka, liczba dzieci może przewyższać tę podaną powyżej, jeśli opiekunowie wyrażą na to zgodę; dotyczy to zwłaszcza rodzeństw.
Kto może zostać rodziną zastępczą?
Rodziną zastępczą mogą zostać małżeństwa lub osoby samotne, które:
1. dają rękojmię należytego wykonywania zadań rodziny zastępczej – oznacza to m. in., że ich dotychczasowe zachowanie świadczy o przygotowaniu do roli rodzica i rokuje na dobre jej wypełnienie;
2. przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej – są wyjątki od tego kryterium, włączając w to czasową opiekę poza granicami kraju; ewentualną zgodę musi wydać starosta, który sprawuje nadzór nad daną rodziną;
3. korzystają z pełni praw cywilnych i obywatelskich – kandydaci na rodziców zastępczych muszą być pełnoletni oraz nie mogą być ubezwłasnowolnieni nawet częściowo;
4. nie są obecnie ani nigdy wcześniej nie były pozbawione władzy rodzicielskiej ani nie są obecnie zawieszeni we władzy rodzicielskiej – to kryterium wydaje się oczywistością: zawieszenie władzy rodzicielskiej lub całkowite pozbawienie władzy to konsekwencja poważnych zaniedbań nad własnym potomstwem, trudno więc mieć zaufanie, że zaniedbania te się nie powtórzą;
5. nie zalegają z obowiązkiem alimentacyjnym wobec swoich krewnych, jeśli taki został ustanowiony – czyli nie zamyka to drogi osobom, których sytuacja rodzinna nie wygląda jak z obrazka, ale nadal są to poprawne relacje;
6. są zdolne do sprawowania właściwej opieki nad dziećmi – nie są chore na chorobę uniemożliwiającą właściwą opiekę, co zostało stwierdzone zaświadczeniem lekarskim oraz posiadają opinię psychologiczną stwierdzającą posiadanie odpowiednich motywacji i predyspozycji do pełnienia funkcji rodzica zastępczego;
7. mają odpowiednie warunki mieszkaniowe oraz stałe źródło utrzymania – kryterium to nie jest dokładnie sprecyzowane, każda opinia wydawana jest indywidualnie; ważne jest, aby warunki te zaspokajały potrzeby danego dziecka m. in. potrzebę edukacji, rozwoju, spędzania czasu wolnego.
Dodatkowo u osób niespokrewnionych z dzieckiem (rodziny niezawodowe, zawodowe i rodzinne domy dziecka) ważne jest kryterium niekaralności, czyli osoby te nie były skazane prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo.
WAŻNE: kryteria te brane są pod uwagę zarówno w przypadku osób spokrewnionych, jak i niespokrewnionych, które chcą zostać rodziną zastępczą.
Chociaż powyższe warunki są pierwszym krokiem selekcji osób, które mogłyby sprawować opiekę na dzieckiem, nie znaczy to, że każdy, kto je spełnia zostanie rodzicem zastępczym. Bądźcie przygotowani na rozmowy z psychologiem czy też przeprowadzenie wywiadu środowiskowego na Wasz temat. Ważnym elementem jest sprawdzenie motywów chęci stworzenia rodziny zastępczej oraz przygotowanie emocjonalne i psychologiczne na czekające wyzwania. Spełnienie kryteriów oraz pozytywna opinia pozwala przystąpić do bezpłatnego szkolenia na rodziców zastępczych.
Nabór, selekcję oraz szkolenie na kandydatów na rodziców zastępczych przeprowadzają ośrodki adopcyjno-opiekuńcze, powiatowe centra pomocy rodzinie, a także niektóre miejskie ośrodki pomocy społecznej.
WAŻNE: W przypadku rodzin niespokrewnionych, zawodowych oraz rodzinnych domów dziecka ukończenie szkolenia potwierdzone odpowiednim dokumentem jest warunkiem koniecznym do uzyskania zgody na opiekę nad dziećmi. Wyjątek stanowią rodziny spokrewnione – w ich przypadku szkolenie nie jest konieczne lub – gdy zajdzie taka potrzeba – może zostać przeprowadzone już po skierowaniu do niej dzieci.
Decyzja o stworzeniu rodziny zastępczej to poważny krok, który może znacznie wpłynąć na dotychczasowe życie. Dlatego warto dokładnie sprawę przemyśleć; nie może być to indywidualna decyzja jednego z małżonków. Jeśli chodzi o tworzenie rodziny, praca zespołowa jest konieczna, a cała drużyna powinna mieć wspólny cel.
PS: jak widzicie jest to część pierwsza cyklu o rodzinach zastępczych; w przyszłości pojawią się na naszej stronie dodatkowe informacje, także te związane z adopcją dziecka.
Podstawa prawna: ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej
Zdjęcie na licencji CC0 Public Domain, żródło
